Sopan Santun

Gaul dina hirup kumbuh sapopoé, nuduhkeun yén manusa tėh mangrupa mahluk sosial, teu bisa hirup nyorangan, butuh batur cacarita, butuh batur ngobrol gėusan nembrakkeun eusining hatė jeung pikiran. Dina emprona urang gaul di masarakat, urang kudu nyaho kana (1) keur di mana urang tėh; (2) kumaha kaayaan sabudeureun urang; jeung (3) saha nu rėk disanghareupan tėh.

Dumasar kana hal ėta, tatakrama gaul di masarakat tėh kudu (a) merhatikeun ka batur; (b) ngawanohkeun diri; (c) ngucapkeun salam; (d) nyarita nu sopan/hormat; (e) imut; (f) ngalayad nu teu damang; (g) ngalayad nu dikantunkeun maot; jst. Kaopat, kudu bisa hirup kumbuh babarengan di tengah pagaliwotana masarakat anu lain waé urang Sunda, tapi aya sėkė sėlėr lianna, kayaning: séké sélér Jawa, séké sélér Batak, séké sélér Batawi, séké sélér Makasar, jrrd.

Tatakrama urang Sunda (lokal) can tangtu sarua jeung tatakrama nasional, ku lantaran kitu, perlu diajarkeun jeung dilatihkeun tata cara gaul anu hadė ka parasiswa ti awal mula.

Géura ieu titėnan dina tabél  di handap, conto larapna kecap dumasar kana ragam basana masing-masing:

Tabél 1. 1 Conto Makéna Basa Ragam Loma jeung Ragam Hormat

Kecap Ragam Loma	Ragam Kecap Hormat keur ka Sorangan	Ragam Kecap Hormat keur ka Batur
abus, asup	Lebet	Lebet
acan, tacan	teu acan	teu acan
ajang, keur	Kanggo	Kanggo
Ajar	Ajar	wulang, wuruk
atoh, bungah	Bingah	Bingah
babatang	Mayit	Layon
badega	Rencang	Rencang
Bagéa	Bagéa	Haturan
balik, mulang	Wangsul	Mulih

 

Kecap Ragam Loma	Ragam Kecap Hormat keur ka Sorangan	Ragam Kecap Hormat keur ka Batur
Batuk	Batuk	Gohgoy
beuheung	beuheung	Tenggėk
beunang	Beunang	Kenging
beuteung	padaharan	Patuangan
cekel, nyekel	Nyekel	Nyepeng
Ceuli	Ceuli	Cepil
Ciduh	Ciduh	Ludah
cukup, mahi	Cekap	Cekap
cunduk, datang	Dongkap	sumping, rawuh
Daek	daek, purun	Kersa
Dahar	Neda	Tuang
dengé, ngadengé	nguping, mireng	Ngadangu
Diuk	Diuk	calik, linggih
Duit	Artos	Artos
duméh, lantaran	Jalaran	ku margi
Diri	Diri	Salira
Éléh	Éléh	Kawon
émboh, tambah	Tambih	Tambih
embung	alim, narah (awéwé)	teu kersa
emet, saemét	Saeutik	Saeutik
Ganti	Ganti	Géntos
gancang	Énggal	Énggal

Gawé	Gawé	Damel
Gėlung	Gėlung	Sanggul
Goréng	Goréng	Awon
guguling	Guguling	Pepedék
gura-giru	gura-giru	énggal-énggal
Heuay	Heuay	Angob
hudang	Hudang	Gugah
Hutang	Hutang	Sambétan

Imah	rorompok	Bumi
Injeum	Tambut	Tambut
Inum	Inum	Leueut
Irung	Irung	Pangambung
kapalang, kagok	kapambeng	Kapambeng
Kawin	Nikah	jatukrami, réndéngan
Kede	Kenca	Kiwa
Kelek	Kelek	Ingkab
kedeng, ngėdeng	Ngėdeng	Ébog
Kiih	kahampangan	Kahampangan
kongkorong	kangkalung	Kangkalung
Kudu	Kedah	Kedah
Kungsi	Kantos	Kantos
Labuh	Labuh	Géubis
lahun, ngalahun	Ngalahun	Mangkon

Laju	Laju	Lajeng
lanceuk	pun lanceuk	tuang raka
Lapar	Lapar	palay tuang
leumpang	leumpang	Angkat
Leuwih	Langkung	Langkung
Mahal	Awis	Awis
Malem	Wéngi	Wéngi
maksud	Maksad	Maksad
Maot	Maot	pupus, tilar dunya
Murah	Mirah	Mirah
Poho	Hilap	Lali
Poé	Dinten	Dinten
Puasa	Puasa	Saum
purun	Purun	Kersa
Rarabi	Rarabi	Garwaan
rampés	Manga	mangga, jst

 (Sumber:  Bagbagan Makéna Basa, Karna Yudibrata spk., 1989)

Dumasar kana conto ragam basa nu aya dina tabél di luhur, saéstuna teu aya kecap anu hésé. Pibasaeuana téh lain hésé meureun, can biasa. Ku lantaran kitu anu penting mah nyaéta ngabiasakeun ngagunakeun ragam basa anu bener jeung merenah dina kahirupan sapopoé. Da basa mah bisa lantaran biasa. Urang salaku guru nu kudu pangheula méré conto ku paripolah basa nu bener tur merenah. Mun murid nyieun kasalahan dina ngalarapkeun ragam basana, ulah diéngkékeun deui, gancang benerkeun ku ragam basa nu merenah.

Disagedéngeun éta, patali jeung masalah karakteristikna, parasiswa kudu diaping, dibebenah, jeung dibebener paripolahna. Kumaha tata-titina lamun nyarita ka saluhureun, ka sasama jeung ka sahandapeun nu merenah. Ti mimiti hal nu leutik, upamana waé: cara diuk nu sopan, cara dahar anu sopan, mun heuay kudu kumaha, mun batuk kudu kumaha pétana nu sopan, jsb.

Paripolah katut lampah nu ngébréhkeun karakteristik sapopoé éstu kudu bener-bener diaping, ditalingakeun, boh ku guru (di sakola) boh ku kolotna (di imah) kitu deui ku sing saha baé nu ngarti jeung nyaho (di masarakat) kana tatakrama Sunda nu bener. Ngawangun karakter mah lain ngan wungkul tanggung jawab sakola (guru), tapi mangrupa kawajiban jeung tanggung jawab balaréa (masarakat).

A.   Tingkesan

Nu dimaksud karakteristik téh taya lian nyaėta tatakrama, sopan santun.

Tatakrama anu patali jeung basa nyaėta ku cara ngagunakeun basa lemes atawa basa sopan. Ari tatakrama anu patali jeung fisik mah nyaėta ku rengkuh. Fungsi tatakrama téh nyaėta:  (1) fungsi personal; (2) fungsi sosial, nyaėta pikeun nuduhkeun kaluwésan dina hirup kumbuh; (3) fungsi kultural; (4) fungsi edukasional; (5) fungsi integratif; jeung (6) fungsi instrumental

Aya sababaraha faktor anu bisa mangaruhan kana paripolah gaul sapopoé, nyaėta (1) sikep nyarita anu basajan; (2) beunguut anu marahmay; (3) tata cara gaul; (4) tata cara ngagunakeun pakėan; (5) pangawėruh anu jembar Tatakrama anu patali jeung dangdanan: (a) cara milih jeung makė baju; (b) karesikan awak; (c) cara diuk; (d) cara leumpang; (e) cara dahar; (f) cara unggėuk atawa gigidéug; jeung (g) cara séjénna anu bisa numuwuhkeun batur bisa kataji, resep,jeung ajrih.

Dina emprona urang gaul di masarakat, urang kudu nyaho kana (1) keur di mana urang tėh, (2) kumaha kaayaan sabudeureun urang, jeung (3) saha nu rėk disanghareupan ku urang tėh. Dumasar kana hal ėta, tatakrama gaul di masarakat tėh kudu (a) merhatikeun ka batur, (b) ngawanohkeun diri, (c) ngucapkeun salam, (d) nyarita nu sopan/hormat, (e) imut, (f) ngalayad nu teu damang, (g) ngalayad nu dikantunkeun maot.