Tatakrama

Istilah tatakrama diwangun ku dua kecap, nyaėta kecap tata (basa Kawi) jeung kecap krama (Sansėkėrta). Ari hartina tata nyaėta aturan, adat, kaidah, norma;.

dina hirup kumbuh sapopoé antara makėna basa lemes jeung rengkuh tėh ngahiji, teu dipisah-pisah. Paripolah anu dibarengan ku tatakrama anu hadė tinangtu bakal loba anu resep, simpati, hormat jeung santun.

Tatakrama dina hirup kumbuh sapopoé miboga kalungguhan atawa fungsi, kayaning:

1.    Fungsi personal, nyaėta pikeun nuduhkeun ajėn-inajėn pribadi;

2.    Fungsi sosial, nyaėta pikeun nuduhkeun kaluwésan dina hirup kumbuh;

3.    Fungsi kultural, nyaėta pikeun nuduhkeun kaluhungan budi;

4.    Fungsi ėdukasional, nyaėta pikeun ngabėdakeun nyakola jeung teu nyakola;

1.    Fungsi integratif, nyaėta pikeun nuduhkeun kalungguhan kumaha patula-patalina dina sistem kamasarakatan;

2.    Fungsi instrumental, nyaéta pikeun nuduhkeun ngahontalna hiji tujuan, jeneng henteu jeneng.

Dina hirup kumbuh masarakat, tatakrama tėh meredih paripolah ti unggal anggota masarakat anu magėuhan kana kaédah atawa norma-norma moral baku, boh kaidah anu patali jeung ungkara basa boh kaédah nu patali jeung paripolah fisik (rengkuh). Ėta norma moral anu dipiara ku masarakat tėh dipupusti pikeun kahadėan anggota jeung kelompokna sorangan.

Lamun nepi ka kajadian ti antara anggota masarakat ngarumpak atawa henteu makė tatakrama, balukarna bisa ngarugikeun dirina sorangan, malah bisa waé  mawa eunyeuh ka kelompokna. Contona: di hiji kulawarga gėus biasa dina komunikasi sapopoéna tėh ngagunakeun basa lemes pon kitu deui rengkuhna, hartina tatakramana alus. Kajadian ti salahsaurang anggota kulawargana ngarumpak tatakrama, sebut wéh basana kasar, teugėug, jsb.

Ėta anggota kulawarga anu ngarumpak norma tėh gėus tangtu bakal rugi, rugi sacara moral, sakurang-kurangna meunang pangwawadi anu pait, béh dituna bakal dijauhan atawa dipikangéwa ku anggota kulawarga séjénna atawa di lingkungan masarakat nu leuwih lega

Jadi tatakrama anu biasa ku urang sok dihartikeun sopan santun tėh enas-enasna mah méré pangajén ka batur ku basa jeung paripolah anu hadė. Ari tatakrama mangrupa bubutuh sakumna manusa anu rumasa sok ngalakukan komunikasi jeung papada hirupna, antara awéwé jeung lalaki, budak jeung kolot, awéwé jeung awéwé, lalaki jeung  

lalaki, budak jeung budak, kolot jeung kolot. Dina unggal gebagan kahirupan tetep kudu makė tatakrama. Ngajénan batur hartina ngajénan diri sorangan, ngahina batur hartina ngahina diri sorangan.

Sudaryat (2014, kaca 230) nétélakeun ari tatakrama Sunda tėh dipasing-pasing jadi: (1) tatakrama basa; (2) tatakrama paripolah; (3) tatakrama gaul; jeung (4) tatakrama hirup kumbuh di masarakat. Nu kahiji tatakrama basa patali jeung ragam basa anu dipakė, saha nu nyarita, saha nu diajak nyarita, ngeunaan naon

nu dicaritakeun, di mana jeung iraha nyaritana, naon tujuanana jeung kumaha kayaanana. Cara ngagunakeun basa dina basa Sunda gėus diatur dina Undak Usuk Basa Sunda. Aya sababaraha pamanggih ngeunaan Undak

Usuk Basa Sunda tėh, tapi nu paling popular mah sakurang-kurang aya dua, nyaėta basa  lemes jeung basa kasar. Tina hasil kongrės Basa Sunda di Garut taun 2001, aya kasapagodosan yén ragam basa Sunda tėh dibagi dua nyaėta ragam basa hormat jeung ragam basa loma. Ragam basa hormat dibagi deui aya ragam basa  hormat keur ka batur jeung aya ragam basa hormat keur ka diri sorangan.

Sudaryat (2014, kaca 230) ngabėdakeun tatakrama basa Sunda tėh jadi tilu rupa nyaėta (1) basa lemes, ngawėngku lemes keur ka batur jeung lemes keur ka sorangan; (2) basa kasar; jeung (3) basa wajar (sedeng, netral). Nu kadua, tatakrama anu patila jeung rengkuh (body languagė).

Aya sababaraha faktor anu bisa mangaruhan kana paripolah gaul sapopoé, nyaėta (1) sikep nyarita anu basajan; (2) beungeut anu marhmay; (3) tata cara gaul; (4) tata cara ngagunakeun pakėan; (5) pangawėruh anu jembar (Yudibrata dkk, 1986 kaca 140). Tatakrama anu patali jeung dangdanan: (a) cara milih jeung makė baju; (b) karesikan awak; (c) cara diuk; (d) cara leumpang; (e) cara dahar; (f) cara unggėuk atawa gigidéug; jeung (g) cara séjénna anu bisa numuwuhkeun batur bisa kataji, resep,jeung ajrih.