Kawih

Kawih

Dina Kamus Umum Basa Sunda nu dipedalkeun ku Lembaga Basa jeung Sastra Sunda (1976, kaca 220), nu disebut kawih tėh nyaėta rakitan basa sabangsa dangding nu teu makė patokan pupuh; ngawih, ngalagukeun kawih atawa sisindiran. Ari dina Kamus Basa Sunda Satjadibrata (1946, kaca 169) mah nu dmaksud kawih tėh nyaėta lagu-lagu anu teu makė patokan pupuh; ngawih, ngalagukeun sisindiran (lain nembang); kakawihan, ngawih lila jeung rupa-rupa; ngawihan budak, ngawih sangkan budak sarė;  ngawihkeun piwulang, ngalagukeun papatah.

Kakawihan ceuk Sudaryat (2014, kaca 264) nyaėta lagu rahayat, lagu katut rumpakana gėus matok, sifatna anonim, jeung sumebar dina kahirupan barudak ti baheula mula. Ku lantaran kitu nya aya sebutan kawih murangkalih atawa kakawihan barudak, lantaran ditembangkeunana ku barudak. Umumna kakawihan mah teu bisa leupas tina kahirupan barudak nu matak sok disebut kaulinan urang

lembur. Rumpaka kakawihan tėh winangun sajak anu ditepikeunana ku cara dilagukeun. Ku lantaran kitu dina kakawihan aya unsur irama, jeung unsur ritme.

Ari kakawihan kagolongkeun kana hasil karya balarėa anu sifatna anonim, tegėsna teu puguh saha nu ngarangna jeung ti mana mimitina, sumebar sacara lisan, ku lantaran kitu kakawihan disebut ogė lalaguan rahayat (folksong).

Dumasar kana fungsina, kakawihan tėh bisa dibagi tilu rupa, nyaėta (1) kakawihan keur mépėndė budak; (2) kakawihan keur magawė; jeung (3) kakawihan kaulinan.

1)     Kakawihan keur mépėndė

Kabiasaan di pilemburan, mun keur ngasuh budak boh diais boh diayun-ayun dina papalang, gėus pasti bakal ngahariring. Ari anu jadi tujuanana taya lian nyaėta sangkan budan nu dina aisan atawa ayunan tėh gancang sarė tur tibra. Lamun budak gėus sarė tibra, kapanan bisa barang gawė anu sėjėnna, kayaning: kukumbah wadah, saspu, ngėpėl, jrrd. Kakawihan umum sok dilagukeun saperti: Nėlėngnėng kung, Ayun ambing,

Gėura titėnan ieu rumpaka kakawihan di handap.

Nėlėngnėng kung, nėlėngnėng kung,

Geura gedė geura jangkung,

Geura sakola sing junun,

Geura makayakeun indung,

Wirahma katut rimana (ritme) dina ėta rumpaka nalika dihariringkeun karasa pisan ngalagėnana. Ritme nu anggėr (monoton) nalika ėta rumpaka kakawihan dibulak balik dilagukeun méré suasana pitunduheun nu ngabualukarkeun budak gancang sarėna. Gėura bandingkeun jeung rumpaka kakawihan sėjėnna ieu di handap.

Ayun ambing, ayun ambing,

Diayun-ayun ku samping,

Gėura bobo lila nyaring,

Mun nyaring gė ulah rungsing

Kawih anu basajan tėh miboga lirik anu kuat, cukup ku opat baris baė, tapi kagambarkeun kumaha nepikeun pesen ka nu keur diayun ambing nyaėta sarė tibra tur ulah rungsing. Paripolah tibra tėh kapanan aya patalina jeung unsur kasehatan, nyaėta sarė nu boga kualitas tėa; ari rungsing patali jeung paripolah

sikep, ulah rungsing hartina solėh – henteu rudet ka nu jadi kolot – tuhu sumujud. Jadi dina kakawihan tėh tėtėla lain ngan sakadar lagu, lain ngan sakadar ritme, tapi aya falasifah anu ditancebkeun ka diri budak nya  ėta kasolėhan diri. Kitu deui dina rumpaka Nėlėngnėng kung, jaba ti wirahmana ngalagėna tėh pesen moralna ogė kuat, nyaėta sangkan jadi jalma anu luhung ku ėlmu panemu, sangkan jagana bisa babakti ka nu jadi indung.

2)    Kakawihan keur magawė

Kakawihan keur magawė mah sok dikawih ku tukang ngawuluku di sawah. Tara rėpėh ėta tėh, ngahaleuang baė. Rėpėh-rėpėh mun gėus pecat sawed, kira-kira jam 9 – 10. Nu nganteuran gėus datang, nyiapkeun dahareun dina galengan. Gėura ieu titėnan rumpaka kakawihan paranti magawė.

MAGAWÉ

Ki Panganten gėura gugah,

Bisi kasiangan nyawah,

Bisi kaluputan nyambut,

Ki Panganten gėura gugah,

Luput! Luput!

Arang! Arang!

Wuluku di saung lisung,

Garu dina pipir leuit,

Ki Panganten geura gugah,

Kia! Kia!

Ngider! Ngider!

Pecut borėlėng diambėn,

Gobang pontrang di tunjangėun,

Ki Pangantėn geura gugah,

Kalem! Kalem!

Gėura titėnan kekecapan nu aya dina rumpaka kakawihan di luhur tėh. Kecap luput. Kecap luput tėh diucapkeun upama munding ngalakukeun kasalahan, salah tincak. Munding tėh ngarti mun disebut luput tėh, pasti manėhna ngarobah tincak. Dituluykeun ku kecap arang, maksudna tapak lacak wuluku carang teuing. Ku lantaran kitu, kecap luput digunakeun pikeun ngabejaan yén aya kasalahan nyaėta tapak wulukuna carang teuing, ngingetanana ku kecap

arang. Sanggėus munding dibėjaan yén manėhna geus ngalakukeun kasalahan, nu magawė nuluykeun pangajakna makė kecap kia. Ėta kecap kia tėh basa ajakan ka munding sangkan nuluykeun gawėna. Kia! Kia!  Ditėma deui ku kecap ngider, hartina tuluykeun deui ngurilingan pigawėeunana. Upama aya omongan kalem, hartina wuluku ngalelep teuing, jadi beurat. Nu magawė ngomong kalem bari ngangkat wulukuna.

3)    Kakawihan keur kaulinan

Kakawihan kaulinan barudak atawa kaulinan urang lembur meh di unggal sėkė sėlėr bangsa aya atawa baroga. Duka teuing saha anu nyiptakeunana mah nepi ka kiwari teu kapaluruh (anonim).  Ieu di handap aya kakawihan anu biasa dilagukeun dina luhur tangkal anu nyagak. Tangkal anu liat tur kuat ditaekan ku barudak loba biasana tangkal selong atawa jambu, tara babari peunggas. Bari ngawih kakawihan tėh bari eundeuk-eundeukan.

EUNDEUK-EUNDEUKAN

Eundeuk-eundeukan lagoni,

Meunang peucang sahiji,

Leupas deui ku nini,

Beunang deui ku aki.

Jaba ti kakawihan eundeuk-eundeukan tėh loba kėnėh kakawihan sėjėnna ogė, mėh unggal warna kaulinan aya kakawihanana. Lamun rėk maėn ucing-ucingan atawa susumputan, sok diundi heula ku cara ngawihkeun Hompimpah, saha anu meunang maėn ti heula.

Mun dina dongėng mah kakawihan téh digunakeun keur nyagėurkeun atawa ngahirupkeun jalma anu gėus teu walakaya, saperti dina dongėng Budak Pahatu Lalis. Kakawihanana kieu:

GEBER-GEBER HIHID AING

Geber geber hihid aing,

Hihid aing kabuyutan,

Titinggal nini awaking,

(dipapatkeun sababaraha kali, nu teu walakaya tėh jadi waras deu

Rumpaka kakawihan téh méh h sarimbag jeung sajak. Sakumaha disebutkeun di luhur yén dina kakawihan tėh aya unsur wirahma jeung ritme. Nu jadi cukang lantaran ayana pitunduheun téh ku ayana ritme nu anggėr (monoton). Jaba wirahna jeung ritme, kakawihan ogė ngandung amanat  atawa pesen nu ditepikeun, najan aya ogė kakawihan anu euweuh naon-naon,   ngan sakadar kaulinan wirahma wungkul.

Luyu jeung fungsina, yén kakawihan tėh ėstu pikeun kaulinan urang lembur, ngabeberah manėh tina lalangsė kahirupan anu jauh kana tempat hiburan. Ku kakawihan, hirupna jadi bėrag, saruka bungah galumbira. Mėdiana ukur pakarangan saayana, nya kalan-kalan ngagunakeun pakakas lain nu teu kudu meuli, kayaning: talawengkar, jajaba, tangkal selong atawa tangkal jambu, jrrd sakadar nu aya jeung nu nyampak baé.

aha di antara hidep nu can kungsi ngaregepkeun kawih?

Saréréa gé tangtu kungsi ngaregepkeun kawih. Ngaregepkeun

kawih kaasup kana ngaregepkeun kalangenan atawa hiburan.

Biasana nu ngaregepkeun ngarasa kahibur. Teu mustahil nu nalangsa gé

jadi bungah, atawa sabalikna, sanggeus ngaregepkeun kawih jadi sedih

jeung nalangsa, sabab eusi rumpaka kawih ngingetkeun deui ka éta

paregep kana pangalaman dirina nu geus kaliwat.

Cing, kumaha karasana ku urang mun geus ngaregepkeun kawih?

Tangtu waé teu sarua, sabab wanda kawih anu diregepkeunana bakal

mangaruhan kana suasana paregepna, pangpangna mah kasang tukang

jeung pangalamanana. Jalma nu paséhat basa Sunda bakal babari nyangkem

rumpaka kawih Sunda. Kitu ogé jalma nu mindeng ngaregepkeun atawa

maca rumpaka kawih bakal babari nyangkemna.

Basa di SMP hidep ogé kungsi narima pangajaran ngeunaan kawih.

Tah, ayeuna hayu urang neuleuman deui eusi rumpaka kawih. Ngan bisi

hidep poho deui, urang pedar heula ngeunaan kawih.

Naon ari kawih? Kecap kawih asal tina kecap kavy (baca, kawi) anu

hartina sa’ir (kavya – bujangga). Kawih nya éta rakitan basa anu ditulis

ku para bujangga atawa seniman sarta miboga birama anu ajeg (angger).

Sakumaha ilaharna lagu, kawih kabeungkeut ku wiletan jeung témpo

atawa ketukan. Nu matak kawih sok disebut ogé lagu-lagu nu kaasup

sekar tandak, boh kawih tradisional boh wanda anyar.

Kawih mah béda jeung pupuh. Kawih teu kauger ku rupa-rupa

aturan atawa patokan kawas nu aya dina pupuh.

Rumpaka kawih téh eusina pinuh ku ajén atikan. Ari rumpakan

kawih teu béda jeung rumpaka wangun puisi séjénna. Ngan kawih mah

geus dilengkepan ku aturan titilaras. Unsur-unsur nu aya dina kawih teu

béda jeung unsur-unsur nu aya dina puisi atawa sajak, nya éta ngawengku

téma, nada, rasa, jeung amanat.

Kawih salah sahiji kasenian (seni sora) titinggal karuhun nu

diwariskeun sacara turun-tumurun. Kawih kaasup kasenian anu kahot

sarta dikatégorikeun minangka cikal bakal seni sora nu aya di masarakat

Sunda.

Nilik kana sajarahna, kawih dibagi jadi tilu kurun waktu, nya éta:

(1) Kawih buhun atawa tradisional. Buhun hartina kuno, jaman baheula

atawa kecap séjén tina bihari. Période kawih buhun aya dina kurun waktu

saacan jaman Jepang nepi ka Jaman Jepang. Lagu anu kaasup kawih

buhun di antarana lagu “Banjar Sinom”, jeung sajabana. (2) Kawih Jaman

Jepang dimimitian kira-kira Jepang datang ka Indonesia dina taun 50-

an. Sababaraha kawih anu aya dina Jaman Jepang di antarana lagu “És

Lilin”, “Balon Ngapung”, “Géhgér Soré”,”Bandowati”, jeung sajabana.

(3) Kawih wanda anyar atawa kawih alam kiwari nya éta kawih jaman

ayeuna. Kurun waktu kawih wanda anyar dimimitian ti taun 50-an nepi

ka kiwari. Kawih wanda anyar di antarana “Anggrék Japati”, “Cinta

Nusa”, Baju Héjo”,”Angin Priangan”, “Hujan Munggaran, jsb., kaasup

kawih-kawih anu dikolaborasikeun.

A. Maca Rumpaka Kawih

Ieu di handap aya rumpaka kawih anu judulna ngeunaan kadaharan

jeung inuman. Saupama di antara hidep aya nu geus bisa, pék contoan

haleuangkeun. Nu séjénna ngaregepkeun bari maca ieu rumpakana di

handap!

(Rumpaka kawih 1)

És Lilin

És lilin mah (dunungan) kalapa muda

dibantun mah (dunungan) ka Sukajadi

abdi isin dunungan samar kaduga

sok sieun mah aduh henteu ngajadi

És lilin mah ... didorong dorong

di bantun mah ... dibantun ka Sukajadi

abdi isin dunungan samar kaduga

sok inggis mah aduh henteu ngajadi

És lilin mah ceuceu buatan Bandung

dicandak mah geuning ka Cipaganti

abdi isin jungjunan duh babaringung

sok inggis mah aduh henteu ngajadi

Itu saha dunungan nu nungtun munding

digantelan geuning ku saputangan

itu saha dunungan nu ginding teuing

sihoreng mah aduh geuning jungjunan

És lilin mah ceuceu di kalapaan

raosna mah geuningan kabina-bina

abdi alim dunungan paduduaan

sok sieun mah dibantun kamana-mana

Kamana mah geuningan ngaitkeun kincir

Ka kalér mah ka kalér katojo bulan

Kamana mah dunungan ngaitkeun pikir

Moal palér duh da ku sabulan

(Rumpaka kawih 2)

Colénak

Urang tuang colénak

raos seger matak séhat kana awak

pangaosna cukup ku sapuluh pérak

moal rugi ngaluarkeun eusi pésak

Colénak dicocol énak

anu ompong ogé teurak

mangga geura carobian

colénak beuleum dadakan

Colénak peuyeum Bandung

katuangan sederhana istiméwa

cacah menak sagala pada misuka

moal puyeng najan séép tilu piring

Colénak dicocol énak

kakoncara sabuana

kaolahan urang Sunda

warisan kolot baheula

Pancén 1

Sanggeus hidep maca dua rumpaka kawih di luhur, pigawé ieu

pancén di handap!

1. Tuliskeun kecap-kecap anu teu kahari dina dua rumpaka kawih di

luhur sarta pék paluruh hartina dina kamus!

“És Lilin” “Colénak”

Kecap Harti kamus Kecap Harti kamus

1. … … 1. … …

2. … … 2. … …

3. jsté. … 3. jsté. …

2. Diwangun ku sabaraha pada jeung sabaraha padalisan unggal

padana éta rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” ?

“És Lilin” “Colénak”

Jumlah

pada Jumlah padalisan Jumlah

pada Jumlah padalisan

……

Pada ka-1: … padalisan

Pada ka-2: … padalisan

Jsté.

……

Pada ka-1: … padalisan

Pada ka-2: … padalisan

Jsté.

3. Perkara naon eusi anu dihaleuangkeun dina éta kawih?

Judul Kawih Eusina nyaritakeun

“És Lilin” …

“Colénak” …

B. Nyangkem Unsur Rumpaka Kawih

Upama nilik unsurna, rumpaka kawih ogé teu béda jeung unsur

nu aya dina sajak atawa puisi, di antarana aya rasa, nada, amanat, jeung

téma.

(1) Rasa ngagambarkeun sikep nu ngawih kana poko pasualan anu aya

dina rumpaka kawih. Unggal kawih anu diregepkeun atawa dibaca

tangtu bakal ngébréhkeun rasa anu béda. Ieu téh balukar bédana

pasualan, kajadian, atawa kaayaan anu disanghareupan ku nu

nulis rumpaka kawih. Eusi kawih “És Lilin” di luhur téh ngeunaan

katrésna ti hiji wanoja ka hiji jajaka. Geura ilikan sempalanana ieu di

handap.

Itu saha dunungan nu nungtun munding

digantélan geuning ku saputangan ...

itu saha dunungan nu ginding teuing

sihoréng mah aduh geuning jungjunan ...

Éta kecap ginding (padalisan 3) jeung jungjunan (padalisan 4) dina

sempalan rumpaka kawih “És Lilin” téh minangka ébréhan haté

wanoja nu ngagambarkeun rasa cintana ka hiji jajaka.

(2) Nada nya éta sikep nu nulis rumpaka kawih nu karasa ku anu

ngaregepkeun atawa nu maca, upamana sedih, nalangsa, handap

asor, sombong, éra, hanjakal, jeung sajabana. Geura ilikan sempalan

rumapak kawih “és Lilin” ieu di handap.

Es lilin mah ceuceu buatan Bandung

dicandak mah geuning ka Cipaganti

abdi isin jungjunan duh babaringung

sok inggis mah aduh henteu ngajadi

Es lilin mah ... didorong dorong

di bantun mah ... dibantun ka Sukajadi

abdi isin dunungan samar kaduga

sok inggis mah aduh henteu ngajadi

Dina sempalan di luhur kagambarkeun jalma nu teu wani kedal

atawa terus terang. Aya kecap isin (padalisan ka-3), nandakeun éra

jeung kecap samar kaduga (padalisan ka-3) nandakeun teu puguh

nu kudu dipilampah, sarta kecap bararingung (padalisan ka-3)

nandakeun kasieun bisi cintana ka éta jajaka teu ngajadi.

(3) Amanat nya éta perkara atawa pasualan anu hayang ditepikeun

ku nu ngawih atawa nu ngarangna ka nu ngaregepkeun atawa nu

maca. Amanat minangka kereteg anu ngarojong ka nu nulis kawih

nyiptakeun karyana. Amanat bisa dipaluruh dina kecap-kecap anu

dipilih jeung disusun ku nu ngawih jeung di satukangeun anu

dikawihkeun. Geura tengetan ieu sempalan rumpaka kawih “És

Lilin” di handap.

És lilin mah ceuceu di kalapaan

raosna mah geuningan kabina-bina

abdi alim dunungan paduduaan

sok sieun mah dibantun kamana-mana

Dina rumpaka di luhur nyangkaruk amanat yén urang salaku wanoja

kudu bisa ngajaga harga diri, sanajan sakumaha mikacintana ka hiji

jajaka, ulah wani reujeung paduduaan (padalisan ka-4) lamun can

resmi jadi salaki pamajikan jeung pikir rangkepan (padalisan ka-4)

rasa sieun–dibantun ka mana-mana.

(4) Téma mah minangka hal poko atawa galeuh anu ngajiwaan eusi

rumpaka kawih. Teu béda ti sajak, dina kawih ogé sok kapanggih

nu eusina ngébréhkeun masalah sosial, agama, kadeudeuh atawa

kaasih, jeung sajabana. Ari nu jadi téma rumpaka kawih “És Lilin”

nya éta katrésna atawa percintaan, bisa katingali dina kecap-kecap nu

dipaké, di antarana kecap ngaitkeun pikir, paduduaan, dunungan,

jungjunan, ginding.

Pancén: 2

Sabada hidep maham eusi rumpaka kawih nu judulna “És Lilin” di

luhur, ieu di handap aya rumpaka kawih nu judulna “Colénak”. Tugas

hidep nya éta maluruh rasa, nada jeung amanatna dina tabél nu aya di

handapeunana!

Unsur Pedaran Rumpaka

1. Rasa

Ngabéjakeun ngeunahna (pelem)

éta kadaharan, sajaba ti murah

hargana.

…………………………..

…………………………..

…………………………..

…………………………..

2. Nada

Némbongekun kareueus yén

urang Sunda boga kadaharan

tradisonal warisan kolot baheula

nu kasohor (kakoncara) ka

saalam dunya (buana) ngaranna

colénak

…………………………..

…………………………..

…………………………..

…………………………..

3. Amanat

ngajak sangkan

ngamasarakatkeun kadaharan

tradisional nu ngaranna colénak

…………………………..

…………………………..

…………………………..

…………………………..

C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka

Kawih

Wangun rumpaka kawih sarua jeung wangun sajak atawa puisi. Réa

sajak atawa puisi nu geus dijadikeun rumpaka kawih. Rumpaka kawih

aya ogé nu disusun dina wangun sisindiran. Geura tengetan deui ieu

sempalan rumpaka kawih “És Lilin” di handap

Itu saha dunungan nu nungtun munding

digantélan geuning ku saputangan

itu saha dunungan nu ginding teuing

sihoréng mah aduh geuning jungjunan

Sempalan rumpaka kawih di luhur téh diwangun ku opat padalisan.

Padalisan kahiji jeung kadua disebutna cangkang, padalisan katilu jeung

kaopat disebutna eusi. Nilik kana wandana mah, sempalan rumpaka kawih

di luhur téh kaasup kana paparikan. Pangna disebut paparikan lantaran

padeukeut sora tungtung padalisan nu aya dina cangkang jeung eusi. Sora

tungtung padalisan kahiji padeukeut sorana jeung sora tungtung padalisan

katilu, sora tungtung padalisan kadua padeukeut jeung sora tungtung

padalisan kaopat. Sora nu padeukuet kitu téh sok disebut murwakanti.

Geura tengetan deui ieu sempalan rumpaka kawih di handap!

Itu saha dunungan nu nungtun munding

digantélan geuning ku saputangan

itu saha dunungan nu ginding teuing

sihoréng mah aduh geuning jungjunan

Sora tungtung padalisan kahiji ding padeukeut jeung sora tungtung

padalisan katilu ing, kitu ogé sora tungtung padalisan kadua ngan

padeukeut jeung sora tungtung padalisan kaopat nan. Sajaba ti conto di

luhur aya rumpaka kawih séjénna anu diwangun ku sisindiran.

Unsur penting séjénna anu kudu dipikanyaho ku didep dina

rumpaka kawih nya éta pilihan kecap. Diksi atawa pilihan kecap dalit

pisan patalina jeung unsur gaya basa, nya éta basa anu digunakeun ku

nu ngarang sangkan bisa leuwih ngahudang imajinasi paregep atawa nu

maca. Teu béda ti sajak atawa puisi, gaya basa anu sok kapanggih dina

rumpaka kawih kayaning gaya basa babandingan nu istilah séjénna sok

disebut metapora (metapora).

Métapora (metaphor) nya éta gaya basa babandingan atawa lalandian,

ku jalan nyebut hiji barang, padahal anu dimaksud mah anu séjén

lantaran dianggap boga pasipatan atawa ciri-ciri anu sarua. Dina harti

jembar, métapora ngurung rupa-rupa gaya basa babandingan, kayaning

lalandian, mijalma, ngasor, rarahulan, rautan, jeung sajabana

Gaya basa lalandian sok dipaké pikeun ngaganti (ngaran) ku

sesebutan. Aya sesebutan alus atawa pideudeuh (héronimia) jeung aya

sesebutan goréng, ocon, atawa métonimia, contona: kecap Srikandi keur

sesebutan ka awéwé wanian; Si Jalak Harupat idipaké keur sesebutan

ka lalaki anu toh pati jiwa raga, cadu ngejat ti pakalangan atawa

pangperangan; Wayang pangsisina dipaké keur sesebutan ocon banyol ka

jalma anu jangkung gedé.

Gaya basa mijalma (personifikasai) sok digunakeun pikeun

nyebutkeun barang anu henteu nyawaan atawa sasatoan diupamakeun

boga polah cara jalma, kayaning boga rasa sedih, susah, bungah, atawa

ambek, contona: Gunung siga anu milu nguyung, lebak siga milu susah.

Pucuk janur tingarulang, ngagupayan anu angkat; Lokomotip ngahégak lir

seunggah nanjak; Bulan ngintip tina sela-sela méga.

Gaya basa ngasor (litotes) sok dipaké pikeun ngébréhkeun hal nu

sabalikna tina kanyataan, contona: Kuring mah teu boga duit sapésér-pésér

acan (padahal beunghar); Dahar gé ukur jeung uyah (padahal deungeun

sanguna sagala aya), jeung sajabana.

Gaya basa rarahulan (hiperbola) sok dipaké pikeun nandeskeun,

ngantebkeun, atawa nimbulkeun rasa nu kaleuleuwihi, contona: Amarahna

nguntab-nguntab lir seuneu hurung. Ngajerit maratan langit, ngocéak maratan

jagat; Najan nepi ka ceurik getih oge, moal ditolih.

Gaya basa rautan (eupimisme) dipaké pikeun ngalemesan maksud

sangkan teu kasar katarimana ku nu maca atawa ngaregepkeun, contona:

Ké, kuring rék ka cai heula (maksudna rék kiih); Karunya, anakna téh geuning

teu ningali (maksudna lolong).

Satuluyna pék ilo deui ieu rumpaka kawih di handap. Mun aya mah

bari ngaregepkeun tape, video, MP 3 atawa wangun rékaman séjénna!

Bulan Batu Hiu

(Doel Sumbang)

Bulan nu ngagantung

di langit Batu Hiu

tinggal sapasi

sésa purnama kamari

Urang duaan

anteng sosonoan

suka bungah

sagala rasa dibedah

Bulan nu ngagantung

di langit Batu Hiu

tinggal sapasi

sesa purnama kamari

Ikrar janji

sahidup samati

moal hianat

insya Allah moal pegat

Dina ruang haté

nu aya ukur salira

dina ruang haté

pasti ngan ukur salira

Bulan di langit Batu Hiu

Sesa purnama kamari

bulan sapeupeuting nyaksi

nya pangrusiah moal betus pasti

Dina rumpaka kawih di luhur aya kecap-kecap anu ngandung

harti injeuman (konotasi ). Geura tengetan ku hidep ieu pedaranana di

handap!

Ngupamakeun

(metafora)

Bulan nu ngagantung

tinggal sapasi

sésa purnama kamari

sagala rasa dibedah

dina ruang haté

- nu ngagantung biasana

maké tali atawa sabangsaning

bungbuahan dina

tangkalna

- kecap sapasi biasana

dipaké kana dahareun

nu dipotongan.

- kecap sésa dipaké keur

dahareun teu béak

atawa duit sésa balanja.

- kecap bedah biasana

dilarapkeun kana balong

atawa tanggul

- kecap ruang atawa

rohangan sok dipaké

pikeun nuduhkeun tempat

atawa patempatan

Mijalma

(personifikasi)

bulan sapeupeuting nyaksi

- anu sok nyaksi;

nyaksian; jadi saksi

biasana jalma

Pancén 3:

Sanggeus hidep neuleuman pedaran di luhur, pigawé pancén ieu di

handap

1) Sawalakeun jeung babaturan sakelompok pikeun maluruh cangkang

jeung eusi unggal pada dina éta kawih. Geura imeutan heula conto

cara nganalisisna ieu dina tabél di handap!

Sempalan rumpaka kawih “És

Lilin”

Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu

Padalisan padeukeut sorana

És lilin mah (dunungan) kalapa muda

dibantun mah (dunungan) ka

Sukajadi

abdi isin dunungan samar kaduga

sok sieun mah aduh henteu ngajadi

1

2

-

-

-

-

3

4

a. Kecap muda dina padalisan

ka-1 padeukeut sorana jeung

kecap kaduga dina padalisan

katilu, nya éta sora (a)

b. Kecap sukajadi dina padalisan

ka-2 padeukeut sorana jeung

kecap ngajadi dina padalisan

ka-4, nya éta sora (i)

.

Sempalan rumpaka kawih “És

Lilin”

Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu

Padalisan padeukeut sorana

És lilin mah ceuceu buatan Bandung

dicandak mah geuning ka Cipaganti

abdi isin jungjunan duh babaringung

sok inggis mah aduh henteu ngajadi

…

…

…

…

…

…

…

…

a. ….

b. ….

.

Sempalan rumpaka kawih “És

Lilin”

Cangkang Eusi Kecap di tungtung padalisan nu

Padalisan padeukeut sorana

És lilin mah ceuceu di kalapaan

raosna mah geuningan kabina-bina

abdi alim dunungan paduduaan

sok sieun mah dibantun kamana-mana

…

…

…

…

…

…

…

…

a. ….

b. ….

.

Sempalan rumpaka kawih “És Lilin”

Cangkang Eusi Kecap di tungtung

padalisan nu padeukeut

Padalisan sorana

Kamana mah geuningan ngaitkeun kincir

Ka kalér mah ka kalér katojo bulan

Kamana mah dunungan ngaitkeun pikir

Moal palér duh da ku sabulan

…

…

…

…

…

…

…

…

a. ….

b. ….

2) Ieu rumpaka kawih “Bubuy Bulan” di handap diwangun ku

sisindiran. Pék paluruh ungkara mana waé dina unggal pada nu

kaasup kana wangun cangkang jeung eusi kana tabél nu aya di

handapeunana!

Bubuy Bulan

(Cipt. Beni Corda)

Bubuy bulan, bubuy bulan sangray béntang

panon poé, panon poé disasaté

unggal bulan, unggal bulan abdi téang

unggal poé, unggal poé ogé hadé

Situ Cuburuy laukna hésé dipancing

nyérédét haté ningali ngénclong caina

tuh itu saha nu ngalangkung unggal énjing

nyérédét haté ningali sorot socana

Unggal bulan, unggal bulan abdi téang

unggal poé, unggal poé ogé hadé

Situ Ciburuy laukna hésé dipancing

nyérédét haté ningali ngénclong caina

Tuh itu saha nu ngalangkung unggal énjing

nyérédét haté ningali sorot socana

Unggal bulan, unggal bulan abdi téang

unggal poé, unggal poé ogé hadé

D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih

Tanda yén hidep paham eusi kawih di antarana bisa nyaritakeun

deui ku basa sorangan. Rupa-rupa carana pikeun nyaritakeun deui eusi

kawih téh, di antarana ku cara nyusun paraprase. Naon ari paraprase?

Paraprase atawa paraprasa nya éta ngébréhkeun deui hiji wangun basa

kana wangun basa séjénna, kalawan teu ngarobah hartina. Kagiatan

nulis paraprase teu hésé. Nu basajan mah di antarana ku cara nambahan

kecap-kecap kana rumpaka kawih ku kecap-kecap nu dianggap mampuh

ngajelaskeun. Geura tengetan contona di handap.

Malati di Gunung Guntur

Seungitna sungkeman ati

Bodas sésétraning rasa

jadina dina mumunggang

leuweung larangan

(kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis lir ibarat mekarna kembang)

malati (éta wanoja téh ayana) di Gunung Guntur (pernahna di Garut)

(Éta kembang téh) seungitna (sumeleber, nepi ka jadi) sungkeman ati

(Warnana) bodas (nyacas jadi) sésétraning rasa (sakur nu ningali)

(Éta kembang téh) jadina (persis) dina mumunggang (gunung Guntur)

(Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah éta téh) leuweung

larangan.

Kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis, éta kageulisanana

téh diibaratkeun lir kembang malati nu keur mekar. Éta wanoja téh

cicingna di Gunung Guntur.

Ma’lum ka nu geulis. Kabéh jalma pada apal. Tapi teu sagawayah

jalma (lalaki) bisa manggihan éta wanoja, sabab cicingna di mumunggang

gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da cenah mah éta

téh leuweung larangan.

Malati di Gunung Guntur

(Mang Koko & Wahyu Wibisana)

Malati di Gunung Guntur

Seungitna sungkeman ati

Bodas sésétraning rasa

jadina dina mumunggang

leuweung larangan

Malati di Gunung Guntur

Hanjakal henteu dipetik

Béja geus aya nu boga

Ngahaja melak di dinya

Para Guriang

Ayeuna kuring geus jauh

Malati sosoca gunung

Boa geus aya nu metik

duka ku saha

Kamari jol aya béja

Malati ratna mumunggang

Pajar can aya nu metik,

duka ku naon

Malati di Gunung Guntur

Ligar dina panineungan

na panineungan

Na saha nu baris metik

Kuring mah da puguh jauh

Biheung kadongkang

Sabilulungan

Sabilulungan dasar gotong royong

Sabilulungan sipat silih rojong

Sabilulungan “genteng ulah potong”

Sabilulungan persatuan tembong (patembong)

Tohaga - (tohaga)

Rohaka - (rohaka)

Teguh tangguh perbawa sabilulungan (saihwan)

Sadia - (sadia)

Sajiwa - (sajiwa)

Segur singkil ngabasmi pasalingsingan (pabentar)

Sabilulungan hirup sauyunan

Sabilulungan silih pikaheman

Sabilulungan tulung tinulungan

Sabilulungan kukuh persatuan ( beungkeutan)

Santosa - (santosa)

Samakta - (samakta)

Teuneung ludeung ngajaring kawibawan (k’amanan)

Saihwan - (saihwan)

Sapaham - (sapaham)

Nagri nanjung berekah sabilulungan

Posted 22nd May 2010 by Kos Warnika

Labels: Ganda Mekar

E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih

Ieu rumpaka kawih nu judulna “Peuyeum Bandung”, “Borondong

Garing”, “Tauco Cianjur”, “Goréng Pisang”, jeung “Tahu Sumedang” téh

can lengkep. Pancén hidep nya éta:

1) lengkepan éta rumpaka kawih!

2) paluruh rékaman kawihna dina wangun MP3 atawa wangun

rékaman séjénna!

4)      sawalakeun nyaritakeun naon eusina!

Peuyeum Bandung

Dimana mana

dikampung di kota

tos kakoncaran

duh nikmat rasanya

sampeu …………………………..

teu ……………………………….

peuyeum …………………………

ku ………………………………..

peuyeum …………………………

pangaosna ……………………….

ku ………………………………..

sepuh …………………………….

………………………………......

………………………………......

………………………………......

………………………………......

Borondong Garing

Borondong garing

ider kota pilemburan

mekar lumaku diri

anu dagang bari mimitran

…………………………

…………………………

…………………………

…………………………

Tauco Cianjur

Lamun urang sok ka Cianjur

Mo poho oleh-oleh nu mashur

Rencang sangu matak uruy

Éta tauco Cianjur

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

Goréng Pisang

Sang goréng pisang

Arageung jeung haneut kénéh

Leres amisna

komo lamun nu dagangna

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

Tahu Sumedang

Tahu sumedang,

akang digoréng garing

Pelem rasana,

haneut-haneut dituangna

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………